Nieważność testamentu

utworzone przez | 1 kwietnia 2025 | Czynności notarialne

Nieważność testamentu może wystąpić w kilku przypadkach, które szerzej opiszemy w tym artykule. Przede wszystkim może się to wiązać z różnymi rodzajami wad testamentu, a wykazanie jego nieważności skutkuje jego podważeniem. Co w takim razie warto wiedzieć w tym zakresie?

Nieważność testamentu – przesłanki, które czynią go nieważnym

Jakie przesłanki mogą doprowadzić do nieważności testamentu?

Testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony:

1)  w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;

2) pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści;

3) pod wpływem groźby. 

Wobec powyższego, należy również pamiętać, że na nieważność testamentu z powyższych przyczyn nie można się powołać po upływie lat trzech od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie lat dziesięciu od otwarcia spadku.

Nieważność testamentu może być także spowodowana sporządzeniem testamentu przez przedstawiciela,  a także w wypadku zawarcia w testamencie rozrządzeń kilku spadkodawców.

Należy bowiem pamiętać, że testament może zawierać rozrządzenie tylko jednego spadkodawcy oraz że nie może zostać sporządzony ani też odwołany przez przedstawiciela.

Podważenie testamentu notarialnego – kto może wystąpić z żądaniem?

Testament może podważyć każda osoba, która wykaże, że ma w tym interes prawny. Interes prawny możemy rozumieć jako zainteresowanie daną sprawą i nie dotyczy to wyłącznie członków najbliższej rodziny – może to być przyjaciel zmarłego, który uważa, że pozostawiony testament jest fałszywy lub niezgodny z wolą spadkodawcy. Osoba zmierzająca do podważenia testamentu musi być pełnoletnia i mieć pełną zdolność do czynności prawnych.

Nieważność testamentu notarialnego

Można stwierdzić nieważność testamentu zarówno napisanego własnoręcznie przez zmarłego, jak i sporządzonego u notariusza. W tym drugim przypadku podważenie będzie jednak trudniejsze, gdyż dokument został sporządzony z zachowaniem rygorów, które miały zagwarantować, że jego prawidłowość nie zostanie zakwestionowana.

Nie jest to jednak niemożliwe, o czym kilkakrotnie przypominały sądy. Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku 7 grudnia 2018 roku (sygn. akt I ACa 370/18) podkreślił, że testament należy tłumaczyć tak, by zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywistnienia woli spadkodawcy (zapisodawcy), a jeśli testament może być tłumaczony rozmaicie, należy przyjąć taką wykładnię, która pozwala utrzymać jego rozrządzenia w mocy i nadać im rozsądną treść. „Wykładnia testamentu nie może jednak zmierzać do nadania mu treści sprzecznej z jego literalnym brzmieniem, ustalonym w ramach mającej podstawowe znaczenie wykładni językowej. W szczególności nie jest możliwe dociekanie woli osoby sporządzającej testament w którejś z dopuszczonej ustawą form pisemnych (notarialnie, allograficznie lub holograficznie), a nawet w obwarowanej wszak szczególnymi obostrzeniami formie ustnej, na podstawie zeznań świadków lub samej osoby zainteresowanej dziedziczeniem lub zapisobraniem” – czytamy.

W celu podważenia testamentu niezbędne jest podjęcie postępowania sądowego. Może się to odbyć w ramach postępowania o stwierdzenie nabycia spadku. Prawo do kwestionowania ostatniej woli spadkodawcy ma każdy uczestnik postępowania.

Innym sposobem zmierzającym do stwierdzenia nieważności testamentu notarialnego lub własnoręcznego jest wystąpienie z wnioskiem w toku postępowania o uchylenie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. Wreszcie: można podważyć testament w trakcie sprawy o zapłatę zachowku lub w sprawie o wykonanie zapisu testamentowego.

Unieważnienie testamentu z powodu choroby psychicznej

Jedną z okoliczności umożliwiających stwierdzenie nieważności testamentu jest znajdowanie się spadkodawcy „w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli” w chwili sporządzania testamentu. Może to być spowodowane chorobą psychiczną. Należy jednak mieć na względzie, że samo tylko stwierdzenie u spadkodawcy choroby psychicznej nie powoduje automatycznie nieważności testamentu. W toku postępowania sąd powinien zadecydować o przeprowadzeniu dowodu z dokumentacji medycznej spadkodawcy i zlecenie biegłemu oceny, czy choroba rzutowała na sporządzenie dokumentu określonej treści.

Sąd Okręgowy w Olsztynie w wyroku z 24 stycznia 2019 r. (sygn. akt IX Ca 830/18) podkreślił, że podważanie ważności testamentu nie może nastąpić na podstawie przypuszczeń co do stanu testatora, lecz wymaga dowodów jednoznacznie wskazujących na brak świadomości i swobody spadkodawcy w chwili sporządzenia testamentu.

Nieważność testamentu – jakie są kryteria ważności?

Formalna ważność testamentu nie jest wyznacznikiem ważności wszystkich zawartych w nim rozrządzeń. Jako podstawowe kryterium ważności testamentu traktuje się wolę testowania. Jej brak równoznaczny jest z tym, że owa czynność prawna na wypadek śmierci nie została dokonana.

Sporządzić i odwołać testament u notariusza w Tczewie może tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych.

Istotne jest też, aby testament miał datę. Jej brak może wywoływać wątpliwości co do tego, czy spadkodawca w trakcie sporządzania testamentu miał pełną zdolność do czynności prawnych. Wobec tego brak daty może skutkować tym, że będzie on nieważny. 

 

O zakresie czynności notarialnych

Spectrum czynności notarialnych jest o wiele szersze, niż powszechnie przyjęło się pojmować i nie ogranicza się tylko do sporządzania aktów notarialnych. W poniższym artykule nakreślimy zarys praktyk notarialnych, by w formie ,,pigułki wiedzy’’ przybliżyć Państwu profil działalności kancelarii notarialnej.

Spadkobierca ustawowy i testamentowy

Spadkobierca zgodnie z definicją jest to podmiot, na którego przechodzi ogól praw i obowiązków po osobie zmarłej. W prawie wyróżnić możemy spadkobiercę ustawowego i testamentowego. Na czym polega różnica między nimi i kto może zostać spadkobiercą, a kto takiej możliwości nie ma? Ta wiedza przyda się każdemu!

UMOWA NAJMU OKAZJONALNEGO U NOTARIUSZA

Artykuł ten kierujemy do osób, które z różnych względów ,,chciałyby, ale boją się’’ wynająć mieszkanie. Obawiają się zaostrzonych rygorów prawa lokalowego, obowiązującego w polskim prawie zakazu ,,eksmisji na bruk’’ oraz komplikacji wynikających z podpisania umowy z ewentualnymi nieuczciwymi bądź uciążliwymi lokatorami. Istnieje proste wyjście z takiej sytuacji i furtka w postaci umowy najmu okazjonalnego w formie aktu notarialnego.

PRZEBACZENIE UCHYLA WYDZIEDZICZENIE

Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego z dnia 19 października 2018 roku: ,,Przebaczenie przez spadkodawcę uprawnionemu do zachowku może nastąpić także po wydziedziczeniu go w testamencie i do swej skuteczności nie wymaga zachowania formy testamentowej’’.
Sprawa dotyczyła wydziedziczenia na mocy testamentu jedynej córki spadkodawczyni. Jako powód wydziedziczenia matka wskazała niewdzięczność i do dziedziczenia powołała swoją siostrę. Przed śmiercią doszło do pojednania między matką a córką, jednak nie znalazło to formalnego odzwierciedlenia w postaci zmiany testamentu. Matka zmarła, a córka wystąpiła do ciotki o zachowek. Sprawa oparła się o sąd pierwszej instancji, który powództwo oddalił uzasadniając to brakiem dokumentu prawnie potwierdzającego zmianę relacji między spadkodawczynią a jej córką. Powódka złożyła apelację. Sąd II instancji powziął wątpliwość i przedstawił Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne: Czy przebaczenie przez spadkodawcę uprawnionemu do zachowku po sporządzeniu testamentu uchyla zawarte w nim wydziedziczenie, jeśli akt ten nie znalazł odzwierciedlenia w nowym testamencie zmieniającym lub odwołującym poprzedni?
Sąd Najwyższy uchwalił, iż przebaczenie przez spadkodawcę może nastąpić po sporządzeniu testamentu i nie wymaga zachowania formy aktu notarialnego. Uzasadniając swoją decyzję SN dodał, że inna treść orzeczenia przeczyłaby głównej zasadzie prawa spadkowego, którego istotą jest ochrona więzów rodzinnych.

* Sygnatura sprawy w Sądzie Najwyższym III CZP 37/18

Nierówne udziały w majątku wspólnym – o tym warto wiedzieć

Nierówne udziały w majątku wspólnym są przewidziane przez polskie ustawodawstwo. Może się to zdarzyć w majątku wspólnym małżonków, jeżeli zostaną spełnione następujące przesłanki tj. niejednakowy sposób przyczyniania się małżonków do powstania tego majątku oraz ważne powody. Istotna pozostaje jednakże okoliczność, że obie te przesłanki muszą być spełnione łącznie i pozostawać, w określonej relacji względem siebie.

Odrzucenie spadku – co należy wiedzieć?

Odrzucenie spadku jest możliwe i niekiedy konieczne. W poniższym artykule odpowiemy na pytanie, w jakich okolicznościach może ono nastąpić. Dlaczego warto w tej sytuacji zwrócić się do notariusza? No i najważniejsze – kto i w jaki sposób może odrzucić spadek? Pamiętajmy, że spadek nie zawsze jest tożsamy z szybkim wzbogaceniem się, choć często mylnie jest on tak pojmowany. Co w sytuacji, gdy mamy otrzymać w spadku długi?

Akt notarialny – co powinien zawierać?

Akt notarialny ma swoją strukturę, a więc sposób rozmieszczenia elementów składowych, które są jego nieodłączną częścią. Z artykułu dowiedzą się Państwo, z czego musi być zbudowany akt notarialny, co w sytuacji, gdy akt notarialny zawiera przeniesienie, zmianę lub zrzeczenie się prawa ujawnionego w księdze wieczystej.

O korzyściach płynących ze współpracy z notariuszem – cześć II

W poprzedniej części artykułu wykazaliśmy, w odrobinę przewrotny sposób, iż doświadczenie życiowe uczy, że należy przeciwdziałać nierozważnym i lekkomyślnym działaniom. Zabezpieczamy i planujemy przyszłość swoją oraz swoich najbliższych w sferze materialnej i duchowej. Coraz częściej korzystamy z pomocy doradców rozmaitych profesji: bankowych, ubezpieczeniowych, podatkowych. Posiadanie fachowego wsparcia w każdej niemal dziedzinie życia, staje się normą. Do grona ,,swoich’’ lekarzy, spowiedników, fryzjerów, powoli dołączają trenerzy personalni, psychoterapeuci, dietetycy. Jest to dowód nie tyle wzbogacania się Polaków, ile – rozwoju świadomości społecznej, za którym w naturalny sposób winien postępować wzrost kultury prawnej.

O początkach instytucji notariatu w wielkim skrócie

Zalążków instytucji notarialnych należy doszukiwać się w zamierzchłych czasach starożytności, kiedy to krystalizujące się prawo rzymskie, będąc pod niebagatelnym wpływem prawodawstwa państw hellenistycznych, ewoluowało do postaci skodyfikowanej. Siłą rzeczy pociągało to za sobą rozbudowę aparatu biurokratycznego, w którym coraz silniejszą pozycję zajmują wyspecjalizowani i posiadający koncesję władz – tabelliones – urzędnicy sporządzający dokumenty stwierdzające dokonanie czynności prawnej, testamenty, podania, skargi i odwołania od decyzji organów administracji.

O wizycie ,,statystycznego Polaka’’ w kancelarii notarialnej

W tej materii dane są bezwzględne i przerażające równocześnie. Otóż: tzw. ,,przeciętny Polak’’ odwiedza kancelarię notarialną raz w życiu. Niby każdy ma świadomość posiadania konstytucyjnie zagwarantowanego prawa do rozporządzania własnym majątkiem, a o ,,świętym prawie własności’’ głośno bywa przy okazji afer reprywatyzacyjnych, statystyki – ani drgną!

Taksa notarialna – mity i fakty

O niebotycznych wynagrodzeniach pobieranych przez notariuszy krążą legendy. Trudno dociec, kto jest ich autorem, skoro, jak wykazano w poprzednim artykule, ,,Statystyczny Polak’’ bywa gościem nader rzadko spotykanym w kancelarii notarialnej. Niemniej; mit istnieje i pora się z nim rozprawić za pomocą faktów, czyli bezwzględnie.

Przesunięcia majątkowe między małżonkami

Z chwilą zawarcia związku małżeńskiego w myśl ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy, pomiędzy małżonkami powstaje wspólność majątkowa, zwana również wspólnością ustawową, która obejmuje przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje lub jedno z małżonków.
W przypadku zawarcia związku małżeńskiego, gdzie przyszli małżonkowie podpisali umowę majątkową małżeńską wprowadzającą w ich związku małżeńskim rozdzielność majątkową, zarówno majątek nabyty przed zawarciem umowy, jak i majątek nabyty później stanowi własność i majątek osobisty jednego z małżonków.