Nieważność testamentu

Nieważność testamentu może wystąpić w kilku przypadkach, które szerzej opiszemy w tym artykule. Przede wszystkim może się to wiązać z różnymi rodzajami wad testamentu, a wykazanie jego nieważności skutkuje jego podważeniem. Co w takim razie warto wiedzieć w tym zakresie?

Nieważność testamentu – przesłanki, które czynią go nieważnym

Jakie przesłanki mogą doprowadzić do nieważności testamentu?

Testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony:

1)  w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;

2) pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści;

3) pod wpływem groźby. 

Wobec powyższego, należy również pamiętać, że na nieważność testamentu z powyższych przyczyn nie można się powołać po upływie lat trzech od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie lat dziesięciu od otwarcia spadku.

Nieważność testamentu może być także spowodowana sporządzeniem testamentu przez przedstawiciela,  a także w wypadku zawarcia w testamencie rozrządzeń kilku spadkodawców.

Należy bowiem pamiętać, że testament może zawierać rozrządzenie tylko jednego spadkodawcy oraz że nie może zostać sporządzony ani też odwołany przez przedstawiciela.

Podważenie testamentu notarialnego – kto może wystąpić z żądaniem?

Testament może podważyć każda osoba, która wykaże, że ma w tym interes prawny. Interes prawny możemy rozumieć jako zainteresowanie daną sprawą i nie dotyczy to wyłącznie członków najbliższej rodziny – może to być przyjaciel zmarłego, który uważa, że pozostawiony testament jest fałszywy lub niezgodny z wolą spadkodawcy. Osoba zmierzająca do podważenia testamentu musi być pełnoletnia i mieć pełną zdolność do czynności prawnych.

Nieważność testamentu notarialnego

Można stwierdzić nieważność testamentu zarówno napisanego własnoręcznie przez zmarłego, jak i sporządzonego u notariusza. W tym drugim przypadku podważenie będzie jednak trudniejsze, gdyż dokument został sporządzony z zachowaniem rygorów, które miały zagwarantować, że jego prawidłowość nie zostanie zakwestionowana.

Nie jest to jednak niemożliwe, o czym kilkakrotnie przypominały sądy. Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku 7 grudnia 2018 roku (sygn. akt I ACa 370/18) podkreślił, że testament należy tłumaczyć tak, by zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywistnienia woli spadkodawcy (zapisodawcy), a jeśli testament może być tłumaczony rozmaicie, należy przyjąć taką wykładnię, która pozwala utrzymać jego rozrządzenia w mocy i nadać im rozsądną treść. „Wykładnia testamentu nie może jednak zmierzać do nadania mu treści sprzecznej z jego literalnym brzmieniem, ustalonym w ramach mającej podstawowe znaczenie wykładni językowej. W szczególności nie jest możliwe dociekanie woli osoby sporządzającej testament w którejś z dopuszczonej ustawą form pisemnych (notarialnie, allograficznie lub holograficznie), a nawet w obwarowanej wszak szczególnymi obostrzeniami formie ustnej, na podstawie zeznań świadków lub samej osoby zainteresowanej dziedziczeniem lub zapisobraniem” – czytamy.

W celu podważenia testamentu niezbędne jest podjęcie postępowania sądowego. Może się to odbyć w ramach postępowania o stwierdzenie nabycia spadku. Prawo do kwestionowania ostatniej woli spadkodawcy ma każdy uczestnik postępowania.

Innym sposobem zmierzającym do stwierdzenia nieważności testamentu notarialnego lub własnoręcznego jest wystąpienie z wnioskiem w toku postępowania o uchylenie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. Wreszcie: można podważyć testament w trakcie sprawy o zapłatę zachowku lub w sprawie o wykonanie zapisu testamentowego.

Unieważnienie testamentu z powodu choroby psychicznej

Jedną z okoliczności umożliwiających stwierdzenie nieważności testamentu jest znajdowanie się spadkodawcy „w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli” w chwili sporządzania testamentu. Może to być spowodowane chorobą psychiczną. Należy jednak mieć na względzie, że samo tylko stwierdzenie u spadkodawcy choroby psychicznej nie powoduje automatycznie nieważności testamentu. W toku postępowania sąd powinien zadecydować o przeprowadzeniu dowodu z dokumentacji medycznej spadkodawcy i zlecenie biegłemu oceny, czy choroba rzutowała na sporządzenie dokumentu określonej treści.

Sąd Okręgowy w Olsztynie w wyroku z 24 stycznia 2019 r. (sygn. akt IX Ca 830/18) podkreślił, że podważanie ważności testamentu nie może nastąpić na podstawie przypuszczeń co do stanu testatora, lecz wymaga dowodów jednoznacznie wskazujących na brak świadomości i swobody spadkodawcy w chwili sporządzenia testamentu.

Nieważność testamentu – jakie są kryteria ważności?

Formalna ważność testamentu nie jest wyznacznikiem ważności wszystkich zawartych w nim rozrządzeń. Jako podstawowe kryterium ważności testamentu traktuje się wolę testowania. Jej brak równoznaczny jest z tym, że owa czynność prawna na wypadek śmierci nie została dokonana.

Sporządzić i odwołać testament u notariusza w Tczewie może tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych.

Istotne jest też, aby testament miał datę. Jej brak może wywoływać wątpliwości co do tego, czy spadkodawca w trakcie sporządzania testamentu miał pełną zdolność do czynności prawnych. Wobec tego brak daty może skutkować tym, że będzie on nieważny.